[805] วิสุทฺธิภาวํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ทูร…เป.… รมฺมณายา’’ติ อาหฯ โสตธาตุวิสุทฺธีติ จ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา วุตฺตาติ ตตฺถ ญาณํ โสตธาตุวิสุทฺธิยา ญาณํฯ ‘‘เจโตปริยญาณ’’นฺติ อิทเมว อตฺถวเสน ‘‘ปรจิตฺเต ญาณ’’นฺติ อุทฺธฏนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ จุตูปปาตญาณสฺส ทิพฺพจกฺขุญาเณกเทสตฺตา ‘‘วณฺณธาตุอารมฺมณา’’ติ วุตฺตํฯ มุทฺธปฺปตฺเตน จุตูปปาตญาณสงฺขาเตน ทิพฺพจกฺขุญาเณน สพฺพํ ทิพฺพจกฺขุญาณนฺติ วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

ฉกฺกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(7.) สตฺตกนิทฺเทสวณฺณนา

[806] ตเทว ญาณนฺติ ฉพฺพิธมฺปิ ปจฺจเวกฺขณญาณํ วิปสฺสนารมฺมณภาเวน สห คเหตฺวา วุตฺตนฺติ อธิปฺปาโยฯ ธมฺมฏฺฐิติญาเณนาติ ฉปิ ญาณานิ สงฺขิปิตฺวา วุตฺเตน ญาเณนฯ ขยธมฺมนฺติอาทินา หิ ปกาเรน ปวตฺตญาณสฺส ทสฺสนํ, ญาณวิปสฺสนาทสฺสนโต วิปสฺสนาปฏิวิปสฺสนาทสฺสนมตฺตเมวาติ น ตํ องฺคนฺติ อธิปฺปาโยฯ ปาฬิยํ ปน สพฺพตฺถ ญาณวจเนน องฺคานํ วุตฺตตฺตา นิโรธธมฺมนฺติ ญาณนฺติ อิติ-สทฺเทน ปกาเสตฺวา วุตฺตํ วิปสฺสนาญาณํ สตฺตมํ ญาณนฺติ อยมตฺโถ ทิสฺสติฯ น หิ ยมฺปิ ตํ ธมฺมฏฺฐิติญาณํ, ตมฺปิ ญาณนฺติ สมฺพนฺโธ โหติ ตํญาณคฺคหเณ เอตสฺมิํ ญาณภาวทสฺสนสฺส อนธิปฺเปตตฺตา, ‘‘ขยธมฺมํ…เป.… นิโรธธมฺม’’นฺติ เอเตสํ สมฺพนฺธาภาวปฺปสงฺคโต จาติฯ

สตฺตกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(8.) อฏฺฐกนิทฺเทสวณฺณนา

[808] วิหาริตพฺพฏฺเฐนาติ ปจฺจนีกธมฺเม, ทุกฺขํ วา วิจฺฉินฺทิตฺวา ปวตฺเตตพฺพฏฺเฐนฯ

อฏฺฐกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(10.) ทสกนิทฺเทโส

ปฐมพลนิทฺเทสวณฺณนา

[809] อวิชฺชมานํ ฐานํ อฏฺฐานํ, นตฺถิ ฐานนฺติ วา อฏฺฐานํฯ เอส ‘‘อนวกาโส’’ติ เอตฺถาปิ นโยฯ ตทตฺถนิคมนมตฺตเมว หิ ‘‘เนตํ ฐานํ วิชฺชตี’’ติ วจนนฺติฯ อสุเข สุขนฺติ ทิฏฺฐิวิปลฺลาโสว อิธ สุขโต อุปคมนสฺส ฐานนฺติ อธิปฺเปตนฺติ ทสฺเสนฺโต ‘‘เอกนฺต…เป.… อตฺตทิฏฺฐิวเสนา’’ติ ปธานทิฏฺฐิมาหฯ เภทานุรูปสฺส สาวนํ อนุสฺสาวนํ, เภทานุรูเปน วา วจเนน วิญฺญาปนํฯ

ลิงฺเค ปริวตฺเต จ โส เอว เอกกมฺมนิพฺพตฺติโต ภวงฺคปฺปพนฺโธ ชีวิตินฺทฺริยปฺปพนฺโธ จ, นาญฺโญติ อาห ‘‘อปิ ปริวตฺตลิงฺค’’นฺติฯ อยํ ปญฺโหติ ญาปนิจฺฉานิพฺพตฺตา กถาฯ

สงฺคามจตุกฺกํ สปตฺตวเสน โยเชตพฺพํฯ สพฺพตฺถ จ ปุริมํ อภิสนฺธิจิตฺตํ อปฺปมาณํ, วธกจิตฺตํ ปน ตทารมฺมณญฺจ ชีวิตินฺทฺริยํ อานนฺตริยานานนฺตริยภาเว ปมาณนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ ปุถุชฺชนสฺเสว ตํ ทินฺนํ โหติฯ กสฺมา? ยถา วธกจิตฺตํ ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณมฺปิ ชีวิตินฺทฺริยปฺปพนฺธวิจฺเฉทนวเสน อารมฺมณํ กตฺวา ปวตฺตติ, น เอวํ จาคเจตนาฯ สา หิ จชิตพฺพํ อารมฺมณํ กตฺวา จชนมตฺตเมว โหติ, อญฺญสกกรณญฺจ ตสฺส จชนํ, ตสฺมา ยสฺส ตํ สกํ กตํ, ตสฺเสว ทินฺนํ โหตีติฯ

สณฺฐ…เป.… กปฺปวินาเสเยว มุจฺจตีติ อิทํ กปฺปฏฺฐกถาย น สเมติฯ ตตฺถ หิ อฏฺฐกถายํ (กถา. อฏฺฐ. 654-657) วุตฺตํ ‘‘อาปายิโกติ อิทํ สุตฺตํ ยํ โส เอกํ กปฺปํ อสีติภาเค กตฺวา ตโต เอกภาคมตฺตํ กาลํ ติฏฺเฐยฺย, ตํ อายุกปฺปํ สนฺธาย วุตฺต’’นฺติฯ กปฺปวินาเสเยวาติ ปน อายุกปฺปวินาเสเยวาติ อตฺเถ สติ นตฺถิ วิโรโธฯ เอตฺถ จ สณฺฐหนฺเตติ อิทํ สฺเว วินสฺสิสฺสตีติ วิย อภูตปริกปฺปวเสน วุตฺตํฯ เอกทิวสเมว ปจฺจติ ตโต ปรํ กปฺปาภาเวน อายุกปฺปสฺสปิ อภาวโตติ อวิโรธโต อตฺถโยชนา ทฏฺฐพฺพาฯ

ปกตตฺโตติ อนุกฺขิตฺโตฯ สมานสํวาสโกติ อปาราชิโกฯ